De wetten van Niemandsland

Ik ga je meevoeren naar een ver land: Niemandsland. Dat is het land tussen dit land en dat andere land, waar je naar toe wilt of waar je vandaan komt.

Maar laat ik het niet te ingewikkeld maken. Ik ben net als jij slachtoffer van een paar nieuwe wetten. De eerste is: afstand bestaat niet. De tweede is: afstand is geld.

De eerste regel dat afstand niet bestaat, is bijna waar. Zonder moeite verplaatsen we ons van de ene plek naar de andere, voor tijdelijk of permanent. We reizen, vestigen ons hier of daar, zonder dat we langer vastzitten aan voeten die ons moeizaam door het slijk sleuren.

Dat is de vooruitgang die grensposten en loopgraven belachelijk heeft gemaakt.

Maar met deze overwinning van de vooruitgang hebben een paar kleine en oude ongemakken enorme vormen aangenomen: verlangen en heimwee. Meer dan ooit verlangen we terug naar zojuist verlaten geboortegrond. Nooit eerder was er zoveel wanhoop over net nog nabije, maar nu al weer onbereikbare geliefden. Slachtoffers van de verdwenen afstand. Dat zijn wij.

Je herkent de mensen aan hun starende blik. Hun geest doet verwoede pogingen om dat doel in de verten te bereiken. Meestal komen ze niet ver genoeg. We ontmoeten elkaar in niemandsland.

Ongemerkt is niemandsland, dankzij al die verplaatste mensen, uitgegroeid tot één van de grootste en machtigste landen ter wereld. De bewoners legitimeren zich zonder aarzelen met vliegticket of imperiaal.

Zonder die afwezige blik zouden de bewoners van Niemandsland moeiteloos een greep naar de heerschappij kunnen doen. Maar dat doen ze niet. Ze hebben geen macht.

Bovendien zijn ze slachtoffer van de tweede wet: afstand is geld. Dat is de val waar we ingetrapt zijn: moeiteloos hebben we ons verplaatst, nieuwe streken, nieuwe mensen leren kennen. Dan slaan verlangen en heimwee toe.

'Ik wil terug naar de kust, heel onbewust'. Dat verlangen neemt ondraaglijke vormen aan en waarom daar niet aan toe te geven: afstand bestaat toch niet meer?

Maar dan doet de tweede wet zich in volle omvang gelden: het geld. Dat bindt ons op de plaats waar we niet meer wezen willen, dat houdt ons weg van de plek waar de geliefde is achtergebleven. Zo zit het toch?

Of is deze hele redenatie een afleidingstruc, omdat je niet wil weten dat terugkeer naar waar je was, onmogelijk is. Omdat daar wel dezelfde rivier stroomt, maar niet meer hetzelfde water.

Ja, misschien zit het wel zo. Welkom in niemandsland in elk geval.

Column voor radio Noord-Holland februari 1989